|
Wzgórze pa³acowe (Brincken)
|
Sztuka zak³adania ogrodów w sercu pierwotnego lasu
posiada wielowiekow± i bogat± tradycjê, której ¶wiadectwem s±
istniej±ce jeszcze dzisiaj zabytkowe za³o¿enia parkowe. Te wspania³e
obiekty sztuki ogrodowej, fragmenty parków i zwierzyñców, resztki
historycznych zabudowañ s± ostatnimi ¶wiadkami odleg³ych dziejów
Puszczy Bia³owieskiej i stanowi± wspólne dziedzictwo kulturowe i
przyrodnicze nie tylko mieszkaj±cej tu spo³eczno¶ci, ale ca³ego
spo³eczeñstwa.
|
Prywatna rezydencja
my¶liwska carów Rosji
|
Park Pa³acowy zosta³
za³o¿ony po 1895 r. jako integralna czê¶æ prywatnej rezydencji
my¶liwskiej carów Rosji wzniesionej w latach 1889-1894. Nazwa parku
"Pa³acowy" nawi±zuje do najwa¿niejszego obiektu, tej rezydencji, jak±
by³ pa³ac carski (sp³on±³ w 1944, a ostatecznie wyburzono go w 1962
r.). Pa³acowi towarzyszy³ zespó³ innych budynków.
|
Pa³ac Carski
|
Czê¶æ z nich
przeznaczono na potrzeby dworu i s³u¿by carskiej: cerkiew prawos³awn±,
Dom Szoferów, Dom £a¼ni, Dom Zarz±du, dom dla stajennych, Dom ¦wicki,
Dom Marsza³kowski, Dom Jegierski. Pozosta³e obiekty mia³y charakter
gospodarczo-przemys³owy: stajnia kozacka, arsena³, m³yn, elektrownia,
stodo³a, gara¿e. Tê w³a¶nie rezydencjê my¶liwsk± otoczono ponad 50
hektarowym parkiem.
|
Plan Kronenberga |
Autorem projektu
parku by³ Walerian Kronenberg (1859-1934), jeden z najwybitniejszych i
modnych wówczas projektantów za³o¿eñ ogrodowo-parkowych z prze³omu
wieków. Jego dzie³em jest te¿ ponad 300 wiêkszych i mniejszych parków
na terenie Polski, Litwy, Rosji oraz na Krymie. W samej Warszawie
Kronenberg urz±dzi³ m.in. tereny Wy¶cigów Konnych, Agricolê.
|
Dom Marsza³kowski |
Ju¿
w momencie zak³adania parku jego warto¶ci przestrzenno-plastyczne by³y
wysokie. Park w Bia³owie¿y zaprojektowany by³ w stylu angielskim,
nazywanym te¿ krajobrazowym. Styl ten rozwin±³ siê w XVIII wieku w
Anglii, jako wyraz idei budzenia uczuæ w oparciu o kontemplacjê ¿ycia
na ³onie "naturalnej" przyrody. Jednak parki zak³adane w ten sposób nie
by³y ogrodzonym fragmentem naturalnej przyrody, lecz pracowitym
odwzorowaniem jej idealnej - zdaniem projektanta - formy.
|
Park w Bia³owie¿y
zaprojektowany by³
w stylu angielskim
|
Do g³ównych
za³o¿eñ parków krajobrazowych nale¿a³o unikanie wyra¼nego wyznaczania
granic: ogrodzenia zastêpowano parkanem lub fos±. Nie stosowano form
geometrycznych, lecz wy³±cznie naturalne, np.: nie modelowano koron
drzew czy kszta³tu krzewów. Ro¶liny umieszczano w grupach, tzw.
klombach (np. jedno wysokie drzewo w otoczeniu kilku ni¿szych), b±d¼
samotnie. Wyraz artystyczny uzyskiwano dobieraj±c ró¿ne odcienie
zieleni lub sadz±c drzewa o ró¿nych pokrojach, np. o formie
piramidalnej, parasolowatej czy zwis³ej. Parkowe aleje i ¶cie¿ki
wytyczano po liniach krzywych, nie utwardzano ich, a miejsca, w których
krzy¿owa³y siê obsadzano zieleni±.
|
Parkowe aleje
i ¶cie¿ki wytyczano
po liniach krzywych
|
Za³o¿ono
go od podstaw, jednak w pracach planistycznych wyra¼nie widoczne jest
odwo³anie siê autora do dawnych tradycji Bia³owie¿y. Do uk³adu
widokowego pierwotnego parku, który przywo³ywa³ na my¶l klasycystyczne
ogrody królewskie, dodano osie widokowe. Sama kompozycja komunikacyjna
parku by³a charakterystyczn± dla krajobrazowych parków obwodnic±.
Stawy, wykopane w XVI wieku - powiêkszono. Ziemiê u¿yto do podwy¿szenia
wzgórza.
|
Ro¶liny umieszczano
w grupach, tzw. klombach
|
Rozleg³ym ³±kom nadano "naturalny" charakter, który zachowano
do dzisiaj, co oznacza, ¿e nie s± nawo¿one, podsiewane, a koszone s±
raz, najwy¿ej dwa razy w roku. W maju i czerwcu mo¿emy zobaczyæ na nich
kwitn±ce ³any z³ocienia w³a¶ciwego, sza³wi ³±kowej, dzwonka
rozpierzch³ego, kozibrodu wschodniego, ¶wierzbnicy polnej. Przy doborze
ro¶lin do kompozycji ogrodowej uwidacznia siê charakterystyczny dla
tego okresu wzrost zainteresowania botanik± i rozwój nauk
przyrodniczych.
|
Plan rozmieszczenia kêp
|
Do bogatego katalogu rodzimych form ro¶linnych dodano
wiele nowych jak np. formy zwis³e, kolumnowe drzewa, sadzono doros³e
okazy, uwzglêdniono wiele gatunków obcych, g³ównie z kontynentu
amerykañskiego. By³o to wyrazem gustów w³a¶ciciela terenu, jak i
trendów panuj±cych w sztuce ogrodowej tego okresu.
|
Pocz±tek stawów
siêga XVI wieku
|
W
powsta³ej kompozycji znalaz³o siê oko³o 200 gatunków drzew i krzewów.
Inwentaryzacje przeprowadzane na terenie parku pokazuj± przemiany
dendroflory; stopniowo wypadaj± gatunki i odmiany nasadzone pierwotnie,
a wkraczaj± gatunki nowe i rozszerzaj± one swój zasiêg. Z zasadzonych
tu blisko 200 gatunków drzew i krzewów do dzisiaj zachowa³o siê ok. 90.
Do najciekawszych nale¿±: sosna wejmutka, d±b czerwony, brzoza
papierowa, choina kanadyjska, daglezja zielona, przeorzech,
skrzyd³oorzech kaukaski.
|
Kêpa dêbów jest
pozosta³o¶ci±
ogrodu saskiego
za³o¿onego w XVII wieku |
Widoczna na wzgórzu kêpa dêbów jest
pozosta³o¶ci± ogrodu saskiego za³o¿onego w XVII wieku. Dêby, dzi¶ ponad
250 letnie, posadzono na dziedziñcu XVIII wiecznej oficyny my¶liwskiej
Augusta III. Z opisanych w 1925 roku 21 dêbów do dzisiaj zachowa³o siê
14. Prowadzone prace konserwatorskie nie s± w stanie przed³u¿yæ ¿ycia
tych piêknych, okaza³ych drzew, bo ich czas dobiega koñca. Obfite
owocowanie dêbów w roku 1996 stworzy³o okazjê do wyhodowania ich
nastêpców. Pomiêdzy starymi dêbami wygrodzono 31 powierzchni z m³odym
d±bkami. Powierzchnie ogrodzono, a w kolejnych latach usuwane s± z
nich inne gatunki drzew i krzewów.
W czasie spaceru po Parku mo¿na obserwowaæ ptaki zwi±zane z cz³owiekiem (wróble, mazurki, bociany bia³e, jaskó³ki oknówki, synogarlice tureckie), jak i te, które wystêpuj± w lesie, m.in. ziêby, mucho³ówki, dziêcio³y, gile, grubodzioby. Mo¿na te¿ zobaczyæ inne zwierzêta: dziki, jelenie, lisy, jenoty i zaj±ce.
|
Najstarszy budynek w Bia³owie¿y,
dawny dworek my¶liwski
wybudowany w 1845 r. |
|
|
Stawy w Parku
Pa³acowym |
|
|
Zdjêcie Parku Pa³acowego
z lotu ptaka
- fot. Johan Hammar |
|
Do dzi¶, Park Pa³acowy
pozostaje jedynym w Polsce istniej±cym za³o¿eniem ogrodowym
towarzysz±cym carskiej rezydencji my¶liwskiej. Obok warto¶ci
historycznych i przyrodniczych równie wa¿ne s± warto¶ci u¿ytkowe:
aktualnie jest to jedyny wiêkszy i dobrze zachowany historyczny park
funkcjonuj±cy na obszarze po³udniowego Podlasia.
Ewa Moroz-Keczyñska
Biblioteka BPN
|