Czy wiesz, że...
Przyrodnicza Skarbnica Ponad Granicami
Niniejsza strona internetowa została stworzona i utrzymywana przy pomocy finansowej Unii Europejskiej.
Odpowiedzialność za jej zawartość leży wyłącznie po stronie Białowieskiego Parku Narodowego i nie może być w żadnym przypadku traktowana jako odzwierciedlenie stanowiska Unii Europejskiej.

Obóz „Żyj mądrze z przyrodą” – działanie w ramach projektu PN: „Przyrodnicza Skarbnica ponad Granicami”.

27 kwietnia 2022 r. w Białowieskim Parku Narodowym gościliśmy młodzież z II Liceum Ogólnokształcącego z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Hajnówce. Uczniowie – uczestnicy projektu, już po raz drugi przyjechali do nas na zajęcia terenowe zaplanowane w projekcie „Przyrodnicza skarbnica ponad granicami” realizowanym w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2021, dofinansowanym ze środków Unii Europejskiej.

Celem zajęć było zaprezentowanie uczestnikom aspektów przyrodniczych zbiorowisk położonych na północy Parku – był to pierwszy dzień Obozu, drugi zaś spędziliśmy w „Ziołowym Zakątku” w Korycinach.

W zajęciach, oprócz młodzieży, uczestniczyli nauczyciele zaangażowani w projekt, koordynatorzy z Białowieskiego Parku Narodowego oraz przedstawiciele Starostwa Powiatowego w Hajnówce – instytucji partnerskiej.

Zgodnie z hasłem projektu, jego celem jest wskazanie skarbów przyrody w regionie i budowanie wrażliwości co do potrzeby ich zachowania – zależało nam, aby zaprezentować młodzieży „projektowej” wszystkie obiekty Białowieskiego Parku i ich wyjątkowe walory przyrodnicze.

Zajęcia terenowe w pierwszym dniu Obozu zaplanowaliśmy na szlakach wytyczonych w części Białowieskiego Parku włączonej w 1996 r. w jego granice. Jednym z nich jest „Carska Tropina” –  pieszy szlak wiodący wzdłuż doliny Narewki, starą drogą carską usypaną jeszcze w XIX w. Szlak prezentuje unikalne leśne krajobrazy, przeplatane podmokłymi łąkami. Tam obserwowaliśmy przyrodę lasów pochodzenia naturalnego (na niektórych fragmentach zmienionych w wyniku gospodarki człowieka) w grądach, ze specyficznymi o tej porze roku, geofitami; w podmokłych olsach; w łęgach charakteryzujących się wysokim poziomem wody. Uczyliśmy się interpretacji obserwacji terenowych – odnaleźliśmy „świeże” tropy wilka podążającego za jeleniem, odchody tego drapieżnika; „latrynę” borsuków; usłyszeliśmy głosy wydawane przez ziębę, świstunkę i rzekotkę drzewną.

W części północnej Parku uprawiana jest turystyka piesza i rowerowa, są szlaki i wiaty turystyczne – z wieży widokowej i punktu obserwacyjnego podziwialiśmy dolinę Narewki i „ścianę” lasu Rezerwatu Ścisłego BPN, odwiedziliśmy także miejsce do obserwacji żubrów na Kosym Moście. Zależało nam, aby pokazać młodzieży piękno przyrody tego terenu, gdyż to oni będą w przyszłości promować ochronę Puszczy.

W tym dniu Obozu zwiedziliśmy także Muzeum Pszczelarstwa w Narewce, które zainteresowało młodzież i stało się przyczynkiem do dyskusji dotyczącej życia pszczół w ulach i skomplikowanych zasad prowadzenia własnej pasieki.

Ostatnim punktem programu Obozu było pokazanie terenów nieleśnych powierzchni badawczych Puszczy, na których prowadzony jest naukowy monitoring roślin chronionych. Wcześniej zwiedziliśmy Bazę Wolontariatu Parku i poznaliśmy ofertę wolontariackiej pracy na rzecz ochrony przyrody w BPN.

Atrakcyjny przyrodniczo dzień  zakończyliśmy kolacją przy ognisku na Zamoszu.















PIERWSZY  DZIEŃ  OBOZU
RÓZNORODNOŚĆ ZBIOROWISK, FLORA W CZĘŚCI PÓŁNOCNEJ BIAŁOWIESKIEGO PARKU NARODOWEGO
ZAJAZD BARTNIK, MUZEUM PSZCZELARSTWA W NAREWCE
ŚLADY OBECNOŚCI ZWIERZĄT, CZĘŚĆ PÓŁNOCNA BIAŁOWIESKIEGO PARKU NARODOWEGO
BAZA WOLONTARIATU BIAŁOWIESKIEGO PARKU NARODOWEGO
PODSUMOWANIE DNIA PRZY OGNISKU NA ZAMOSZU
CZĘŚĆ PÓŁNOCNA BIAŁOWIESKIEGO PARKU NARODOWEGO
Autorzy fotografii: Agnieszka Łapińska-Chomicka; Anna Gierasimiuk; Dariusz Musiuk; Hanna Schmidt; Barbara Iwaniuk.
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Działania uczniów pod kierunkiem nauczycieli.

27 września 2021 r. w Białowieskim Parku Narodowym odbyły się botaniczne studia terenowe  jako jedno z przedsięwzięć aktywności: Działania uczniów pod kierunkiem nauczycieli w ramach transgranicznego projektu edukacyjnego. W zajęciach terenowych uczestniczyła młodzież i nauczyciele z II Liceum Ogólnokształcącego z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Hajnówce - jeden z partnerów projektu „Przyrodnicza Skarbnica ponad Granicami” realizowanego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2021.

To ważne działanie edukacyjne zostało zrealizowane mimo trwającego stanu wyjątkowego obejmującego Białowieżę i teren naszego Parku. Było to możliwe  dzięki uzyskanej zgodzie, o którą wystąpiła szkoła i Park - zadanie było zaplanowane w harmonogramie projektowym i musiało odbyć się w sezonie wegetacyjnym w obszarze ochrony ścisłej - najcenniejszym przyrodniczo fragmencie Białowieskiego Parku Narodowego. 

W ramach wprowadzenia uczniowie wysłuchali wykładu o walorach przyrodniczych Puszczy Białowieskiej i Białowieskiego Parku oraz o historii ochrony tego wyjątkowego terenu. Z wykorzystaniem prezentacji multimedialnej podkreślono,  jak ważną funkcję pełni Białowieski Park Narodowy, który obchodzi w tym roku jubileusz - 100 lecie istnienia oraz jak ważna jest ochrona najstarszego fragmentu lasu europejskiego o najbardziej zachowanych cechach naturalnych, wraz z wszystkimi elementami koniecznymi do jego funkcjonowania, w tym dużymi drapieżnikami – wilkiem i rysiem. Nie zabrakło slajdów dokumentujących olbrzymią bioróżnorodność Puszczy i ewidentnych cech potwierdzających charakter naturalny tego lasu.

Praktyczne botaniczne studia terenowe odbyły się na terenie Obszaru Ochrony Ścisłej - sercu Białowieskiego Parku Narodowego. Tam młodzież miała okazję poznać cechy lasu naturalnego, samodzielnie próbować rozpoznać gatunki charakterystyczne dla białowieskiego grądu, obserwować różnice między zbiorowiskami - gradem i olsem, stwierdzić obecność dużej liczby martwych drzew występujących w tym wyjątkowym lesie oraz docenić, jak wielką rolę odgrywa ten element w życiu ekosystemu leśnego.








________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Transgraniczne Szkolenie dla Nauczycieli - podsumowanie II części

W dniu 27 sierpnia 2021 r. odbyła się druga część Transgranicznego Szkolenia dla Nauczycieli, zrealizowanego w ramach polsko-białoruskiego projektu pn. „Przyrodnicza skarbnica ponad granicami", współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020. 

W szkoleniu wzięła udział kadra nauczycielska z partnerskich szkół: II Liceum Ogólnokształcącego z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Hajnówce oraz Państwowej Instytucji Edukacji „Średnia Szkoła nr 3 miasta Pińska" oraz pracownicy obszarów chronionych: Białowieskiego Parku Narodowego i  Lokalnego Funduszu Środowiskowego „Rezerwaty Obwodu Brzeskiego" z Białorusi. 

Pierwszy merytoryczny punkt programu ostatniego dnia szkolenia, którego organizatorem był Białowieski Park Narodowy, stanowił wykład dotyczący Białowieskiego Parku Narodowego. Uczestnicy mieli okazję upewnić się, jak wyjątkowe walory przyrodnicze chroni Białowieski Park Narodowy – ostatni las na niżu Europy o najlepiej zachowanym charakterze naturalnym. Prelegentki z Białowieskiego Parku zadbały, aby wiedza podana w trakcie wystąpienia była ilustrowana pięknymi zdjęciami ukazującymi wyjątkową przyrodę Parku. Wyjaśniły również, jak ważne znaczenie ma edukacja w Parku, w jaki sposób prowadzi się monitoring i badania naukowe jak również zaprezentowały udostepnienie turystyczne w bieżącym i poprzednich latach. 

Następnie obejrzeliśmy film przygotowany przez naszych partnerów z Białorusi. W trakcie doskonale przygotowanej projekcji poznaliśmy fragment przepięknej dzikiej  przyrody Polesia – walory przyrodnicze rezerwatu Sporovskij.  Dokumentacja filmowa dotyczyła nie tylko niezwykłości przyrodniczych białoruskiej ziemi – dowiedzieliśmy się również, jak przebiegało szkolenie terenowe u naszych partnerów.

Po krótkiej przerwie strona polska zaprezentowała film relacjonujący warsztaty terenowe botaniczno-etnograficzne zrealizowane w „Ziołowym Zakątku” w Korycinach. Firma przygotowująca materiał filmowy zadbała o wysoką  jakość filmu i co niezwykle istotne – wysoką wartość merytoryczną. Film, krok po kroku, relacjonuje przebieg warsztatów, dzięki czemu możemy dowiedzieć się, jak poprawnie parzyć zioła na różne dolegliwości, w jaki sposób przyrządzać ziołowe mieszanki do rozmaitych rodzajów potraw oraz jak produkować domowe kosmetyki. Ponadto z filmu możemy dowiedzieć się, jak rozpoznawać różne rośliny, które z nich są rzadkie i ginące i dlaczego tak się stało – to wszytko dzięki naszemu nieocenionemu wprost wykładowcy w Ogrodzie Botanicznym, Panu dr Mirosławowi Angielczykowi.

Odbyły się nie tylko pokazy filmów – filmowe dokumentacje były podstawą do dyskusji odnośnie obszarów przyrodniczo cennych - skarbów przyrody po obu stronach granicy, których nie udało się zwiedzić  razem z przyczyn pandemii. 

Nasz ostatni punkt programu dotyczył zaplanowanego w projekcie wydawnictwa – konspektów zajęć dla nauczycieli. To bardzo ważne działanie, bo będzie stanowiło trwały efekt rzeczowy – scenariusze będą przekazywane wielu szkołom, ośrodkom edukacji i innym placówkom zajmującym się szerzeniem edukacji przyrodniczo-kulturowej. Dzięki scenariuszom będziemy nawet po zakończeniu działań projektowych prowadzić szeroko rozumianą edukację społeczeństw po obu stronach granicy odnośnie zagrożeń roślin i ich charakteru użytkowego.

Reasumując, Transgraniczne Szkolenie dla Nauczycieli spełniło zamierzony cel – zwiększyliśmy własną wiedzę o gatunkach roślin chronionych, które jednocześnie są i były od zawsze roślinami użytkowymi. Zaplanowane wykłady po raz kolejny pokazały, jak ważna była i jest obecnie przyroda dla ludzi, ich zdrowia i życia. Co więcej, zasadniczo wszędzie (u nas i u naszych partnerów) jest podobnie – człowiek zależy od elementów przyrody i mimo dalszego postępu nadal będzie zależał. I niestety, często jest tak, że w wyniku nadmiernej eksploatacji ze środowiska rośliny cenne dla człowieka stają się rzadkie, wręcz giną. Stąd niezwykle ważne jest, że można pozyskiwać je w uprawach i dzięki zaplanowanej uprawie cenne substancje są pozyskiwane w bardziej efektywny, jednocześnie kontrolowany sposób. Szkolenie pozwoliło na lepsze poznanie specyfiki zbiorowisk roślinnych Puszczy Białowieskiej i Polesia oraz przyczyn ustępowania gatunków rzadkich. Wykłady zatem stanowią doskonały przyczynek do zaplanowanych w projekcie wydawnictw, a wiedza, którą pozyskali nauczyciele i młodzież z pewnością będzie przydatna do działań w terenie, które już obecnie wykonują nasi młodzi uczestnicy oraz do prowadzenia edukacji rówieśniczej. A zajęcia w Ziołowym Zakątku? Były niezwykłą wprost lekcją botaniki! Uzyskane tam wiadomości posłużą nam do opracowań i wydawnictw oraz do przygotowania kolejnych działań zaplanowanych w projekcie.  


________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Transgraniczne Szkolenie dla Nauczycieli - podsumowanie I części 

W dniach 5-7 lipca 2021 r. odbyła się pierwsza część Transgranicznego Szkolenia dla Nauczycieli, zrealizowanego w ramach polsko-białoruskiego projektu pn. „Przyrodnicza skarbnica ponad granicami”, współfinansowanego przez Unię Europejską w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020.

W szkoleniu wzięła udział kadra nauczycielska z partnerskich szkół: II Liceum Ogólnokształcącego z Dodatkową Nauką Języka Białoruskiego w Hajnówce oraz Państwowej Instytucji Edukacji „Średnia Szkoła nr 3 miasta Pińska” oraz pracownicy obszarów chronionych: Białowieskiego Parku Narodowego i Lokalnego Funduszu Środowiskowego „Rezerwaty Obwodu Brzeskiego" z Białorusi. 

Pierwszego dnia szkolenia, którego organizatorem był Białowieski Park Narodowy, uczestnicy wysłuchali wykładu oraz obejrzeli filmy dr Patryka Czortka pn. „Cenne i rzadkie składniki szaty roślinnej Puszczy Białowieskiej i jej przedpola w dobie Antropocenu”. Poznali przyczyny zagrożeń roślinności Puszczy Białowieskiej oraz zalecenia, jak można zmniejszyć zagrożenia w odniesieniu do konkretnych gatunków roślin. Spora dawka wiedzy poświęcona była inwazjom biologicznym, w tym gatunkom roślin inwazyjnych. Przykładem jest nawłoć kanadyjska, która rozprzestrzenia się na Polanie Białowieskiej. Jest ona silnym kolonizatorem, eliminuje wiele naturalnie występujących gatunków roślin. Z powodu bujnych, żółtych kwiatostanów uważana była dawniej za atrakcyjną roślinę dekoracyjną, dlatego mocno rozprzestrzeniała się z przydomowych ogródków. Dr Czortek zwrócił uwagę, że metoda walki z gatunkami inwazyjnymi polegająca na usuwaniu roślin i ich składowaniu na dzikich wysypiskach przynosi często odwrotny skutek – z takich składowisk rośliny rozprzestrzeniają się na nowe tereny. 

Kolejny wykład przedstawiła dr Ewa Pirożnikow pn. „Las leczy i żywi; tradycja użytkowania leczniczego i pokarmowego roślin leśnych na Podlasiu”. Polska, w porównaniu z innymi krajami Europy, wykorzystuje mały procent roślin (zaledwie 5%), w stosunku do tego, co mogłaby wykorzystywać (35%). Na Podlasiu zachowała się pamięć o użytkowaniu pokarmowym (kulinarnym) dziko rosnących roślin naczyniowych. Naukowcy, w wyniku wywiadów z mieszkańcami, odnotowali co najmniej 148 gat. roślin wykorzystywanych przez człowieka. Osobliwością Puszczy Białowieskiej jest zupa z podagrycznika pospolitego, do dziś przygotowywana przez mieszkańców obrzeży Puszczy. Do sporządzania zup używano także innych gatunków roślin: czosnku niedźwiedziego, bluszczyka kurdybanka, ostrożenia warzywnego. Tradycja użytkowania roślin dziko rosnących w regionie Puszczy Białowieskiej zanika, bo: wsie się wyludniają; mieszkańcy rzadziej chodzą do lasu, a wolny czas spędzają w inny sposób; wiele gotowych produktów można kupić w sklepach; jest moda na „nowoczesność” – wchodzą nowe potrawy; zanika wiele naturalnych stanowisk różnych gatunków roślin. W swoim ciekawym i barwnym w zastosowanym słownictwie wystąpieniu dr E. Pirożnikow dokonała prezentacji roślin odpowiedzialnych za nasze zdrowie oraz „bywalcach” naszej kuchni.

Wykładowcy zadbali o rzeczową i obszerną ilość informacji dotyczących zarówno wartości przyrodniczej naszego regionu, jak i kulturotwórczej roli występujących tu roślin. Zarówno dr E. Pirożnikow, jak i dr P. Czortek podkreślali wyjątkowość regionu Puszczy Białowieskiej, gdzie zachowały się niezwykle cenne rośliny, ale równie interesujące tradycje i zwyczaje ich wykorzystania.

Mieliśmy też okazję podziwiać umiejętność symultanicznego tłumaczenia polsko-białoruskiego, którym zachwyciła p. Natalia Gierasimiuk. 

W drugim dniu szkolenia, organizowanym przez Partnerów z Białorusi, zapoznaliśmy się z walorami przyrodniczymi i kulturowymi Polesia. Dyrektor Rezerwatu „Sporovsky” Wadim Prаtasewicz opowiedział o osobliwościach przyrodniczymi tego obiektu. Przedstawił temat koszenia łąk w rezerwatach obwodu brzeskiego oraz płynące z tego korzyści dla przyrody. Wszyscy słuchacze byli pod wrażeniem zachowanego bogactwa przyrody, nie tylko świata roślin, ale także m.in. wzrastającej populacji bardzo rzadkich ptaków: m.in. wodniczki, kulika, dubelta. W wystąpieniu Wadima Protasewicza wybrzmiał problem, z który borykamy się również my w regionie Puszczy Białowieskiej – obniżanie się poziomu wód gruntowych oraz szybki spływ wody ciekami wodnymi. Pracownicy rezerwatów obwodu brzeskiego starają się spowolnić odpływ wód. Jednym z takich działań jest utworzenie sztucznego jeziora o roli zbiornika retencyjnego, który ich zdaniem przynosi założone efekty. 
Siargey Tynavets – prodziekan Wydziału Biotechnologii Poleskiego Uniwersytetu Państwowego w swoim wystąpieniu przybliżył nam m.in. proces rozmnażania in vitro miodownika melisowatego – rzadkiej rośliny na Polesiu (rzadko spotykanej również i w Puszczy Białowieskiej), która masowo była pozyskiwana z naturalnych stanowisk z uwagi na wykorzystywanie w przemyśle spożywczym. Wykorzystanie składników roślinnych w życiu codziennym oraz w obrzędach i świętach Białorusinów na Polesiu przybliżyła Pani A. Sadovskaya – starszy pracownik naukowy Muzeum Białoruskiego Polesia. Barwnie przedstawiła wciąż żywo funkcjonujące na Polesiu użytkowanie różnych roślin w rytuałach, ceremoniach i wróżbiarstwie, podkreślając wielkie znaczenie przyrody w kulturze i zwyczajach miejscowej ludności. 

Z powodu epidemii COVID-19 dwa pierwsze dni szkolenia odbywały się na platformach internetowych za pomocą łączy online. Ale mimo odległości, podobieństwa przyrody i kultury naszych regionów – Puszczy Białowieskiej i Polesia, którym poświęcone było szkolenie, sprawiły, że czuło się bliskość i jedność celów i dążeń Partnerów z Polski i Białorusi.

Trzeciego dnia szkolenia odbyły się przyrodnicze wyjazdy terenowe, realizowane oddzielnie przez uczestników z Polski i Białorusi. Białoruscy Partnerzy zajęcia praktyczne przeprowadzili w rezerwacie przyrody obwodu brzeskiego „Sporovsky”. Polscy uczestnicy wyjechali do „Ziołowego Zakątka” na Podlasiu.

Bardzo pouczające i przydatne do realizacji dalszych działań projektu było poznanie przez polskich uczestników szkolenia Ogrodu Botanicznego i zakładu przetwórstwa ziół w „Ziołowym Zakątku” w Korycinach oraz uczestnictwo w przeprowadzonych w nim warsztatach zielarskich. Podczas warsztatów uczestnicy, bazując na naturalnych składnikach roślinnych, sporządzali ziołowe herbaty o różnym działaniu, mieszanki przypraw do różnych rodzajów potraw oraz kosmetyki. Zajęcia poprzedziła merytoryczna opowieść pracownika Ośrodka Edukacji Przyrodniczej w Korycinach na temat każdej rośliny, której susz, owoce lub korzenie były zaproponowany do użycia podczas warsztatów. Po Ogrodzie Botanicznym oprowadził uczestników szkolenia Pan Mirosław Angielczyk – pomysłodawca, założyciel i właściciel tego edukacyjnego miejsca, a jednocześnie botanik. Specjalizacją założonego przez Niego Ogrodu Botanicznego są rośliny użytkowe, lecznicze, zagrożone i chronione. 
Pan Mirosław Angielczyk okazał się nieprzecenioną kopalnią wiedzy. Pokazał wiele cennych użytkowych gatunków roślin, niegdyś szeroko stosowanych na Podlasiu i w regionie Puszczy Białowieskiej. Dziś powraca się do ich wykorzystywania. Przykładem jest bardzo cenna roślina o nazwie starodub łąkowy, której korzenie dawniej służyły za panaceum na wszystkie choroby. Dziś naukowcy rozpoczynają badania nad jej ponownym, szerokim wykorzystaniem. 

Firma „Ziołowy Zakątek” istnieje od 1990 r. Współpracuje dziś z wieloma lokalnymi rolnikami prowadzącymi ekologiczne uprawy roślin. Sama również posiada 60-hektarowe gospodarstwo z uprawami ziół i owoców, suszarnie, magazyny, własne laboratoria. Zajmuje się m.in. obróbką warzyw i owoców z wykorzystaniem procesu liofilizacji (suszenie po zamrożeniu), dzięki któremu produkty nie tracą swoich dobroczynnych właściwości i aromatu. Firma zatrudnia dziś ponad 350 osób, będąc jednym z większych pracodawców w tym regionie.

Jak podkreślali sami uczestnicy szkolenia, warsztaty i zwiedzanie „Ziołowego Zakątka” było bardzo pouczającym, mocno merytorycznym i niezwykle inspirującym wyjazdem. 

Druga część szkolenia odbędzie się 27 sierpnia br. Partnerzy projektu z Polski i Białorusi omówią nagrane materiały filmowe z wyjazdów terenowych na Podlasie i Polesie oraz wypracują najpilniejsze i najważniejsze do zrealizowania zadania dla zachowania cennych, rzadkich czy ginących gatunków roślin. 































































































Autorzy zdjęć: 
Małgorzata Karczewska, Kacper Zacharewicz, Ireneusz Zacharewicz, Anna Gierasimiuk, Hanna Schmidt